Zdjęcia produktowe – prawa autorskie
Zdjęcia produktowe, a właściwie kwestie ich ochrony na gruncie prawa autorskiego były już poruszane na naszym blogu we wpisie „Prawa autorskie do zdjęć produktowych”.
Teraz jednak wracamy do tematu, gdyż zapadło orzeczenie w sprawie właśnie zdjęć produktowych i to w branży odzieżowej.
Stan faktyczny sprawy sprowadzał się do tego, że powód – fotograf, zarzucił pozwanym – właścicielkom marki odzieżowej, że wykorzystały jego zdjęcia bez zgody i z tego tytułu winny uiścić na jego rzecz odpowiednie wynagrodzenie.
W sprawach dotyczących praw autorskich zawsze pierwszorzędne znaczenie ma ustalenie czy mamy do czynienia z utworami w rozumieniu ustawy o prawie autorskim. Dlatego też główny zarzut pozwanych w tej sprawie dotyczył tego, że „zdjęcia powoda nie stanowią utworu w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Są to zdjęcia towarów, typu dokumentacyjnego. Ich celem jest jedynie wierne przedstawienie towaru jako produktu służącego do sprzedaży. Są to najprostsze masowe zdjęcia produktowe, nie zawierające żadnego elementu świadczącego o ich indywidualnym charakterze.”
Sąd I instancji, oddalił powództwo i ustalił następujące fakty istotne dla rozstrzygnięcia:
„Powód prowadził zarejestrowaną w ewidencji działalność gospodarczą w dziedzinie fotografii. W jej ramach współpracował między innymi z pozwanymi, które jako wspólniczki spółki cywilnej prowadziły własną firmę odzieżową. Powód wykonywał dla nich tzw. zdjęcia produktowe odzieży z ich kolekcji. Były to zdjęcia typu packshot. Za jedno tego typu zdjęcie pobierał wynagrodzenie od 15 do 20 złotych. Dla innych podmiotów stawki te był wyższe.
Do listopada 2015 r., wykonując zdjęcia dla pozwanych, nie przenosił na tę firmę praw autorskich. Zezwalał jednak ustnie jej właścicielkom na używanie zdjęć w ramach licencji niewyłącznej, w tym na publikację zdjęć w Internecie.”
Sąd I instancji, w oparciu o przeprowadzone w sprawie, zgodne w swoich wnioskach opinie biegłych z zakresu fotografii, ustalił, że „zdjęcia wykonane przez powoda, które wykorzystał pozwany, są zdjęciami katalogowymi, produktowymi typu packshot. Mają jedynie charakter dokumentacyjny. Ich przeznaczeniem jest przedstawienie rzeczywistego, obiektywnego wyglądu przedmiotów. Specyfika tworzenia fotografii tego typu nie pozwala na uznanie ich indywidualnego charakteru.Tworzenie tego typu fotografii odbywa się w stałych warunkach oświetleniowych (co determinuje stałe parametry ekspozycji), nierzadko bez ingerencji w położenie narzędzia rejestracji obrazu (aparat znajduje się na statywie). W trakcie tworzenia serii fotografii, osoba wykonująca zdjęcia przygotowuje wyłącznie kolejne produkty, a proces twórczy ograniczony jest do mechanicznej rejestracji ((wciśnięcia spustu migawki).
Wszystkie zdjęcia zostały wykonane przez powoda aparatem cyfrowym z obiektywem 85 mm j/2,8, przy niezmienionej długości ogniskowej obiektywu, przy stałej ekspozycji 1/125, bez korekty ekspozycji, z ręcznym pomiarem ekspozycji, uśrednionym, ważonym.
Zastosowano oświetlenie zewnętrzne. Jedyny element podlegający zmianie to przesłona (f/9.5,11,13), zmieniana w zależności od natężenia oświetlenia zewnętrznego (lamp wyładowczych typu flash). Ponadto przesłona nie była zmieniana w trakcie jednego dnia pracy, a pozostałe elementy nie uległy zróżnicowaniu na przestrzeni siedmiu miesięcy pracy powoda.
Wszystkie ubrania (bluzy) fotografowano na jednolitym białym tle. Ułożone je podobnie, praktycznie w jednakowy sposób[ płasko ) Ich wymiar przestrzenny podkreślony był za pomocą cienia.
Powtarzalność tych danych wskazuje, że zdjęcia o takich parametrach są możliwe do wykonania przez każdego fotografa.
W metadanych nie ujawniono zapisów o autorze, zastrzeżeń dotyczących zachowania praw autorskich i możliwości wykorzystywania zdjęć.
Wykonana komputerowa obróbka graficzna zdjęć pozwoliła na wyeliminowanie wad plików źródłowych (np. zabrudzenie tła). Efekt tej czynności także nie nadaje zdjęciom powoda indywidualnego, szczególnego charakteru. Jest to rutynowa czynność wchodząca w podstawowy zakres prac fotografa.
Na podstawie plików na dysku CD nie można stwierdzić, że sfotografowane przedmioty był szparowane (ekstrahowane z tła).
Trudno jest też przyjąć, że został wybrany przez powoda świadomy moment fotografowania, gdyż był on nieistotny dla efektu końcowego. Ustawienie głębi, ostrości i perspektywy nie było czynnikiem indywidualizującym, a wynikało jedynie z wymogów warsztatowych niezbędnych do otrzymania zdjęcia, prawidłowego pod względem ostrości i pokazującego rzeczywisty wygląd przedmiotów.
Stosowane przez powoda zabiegi post-produkcyjne jak korekta koloru, nasycenia, kontrastu i dalsze kadrowanie zdjęć nie stanowią o świadomym stosowaniu efektów specjalnych oraz zabiegów zmierzających do nadania fotografiom określonego, indywidualnego charakteru. Były to czynności rutynowe, wykonywane każdorazowo przy wywoływaniu tzw. negatywów cyfrowych (plików źródłowych).
Koncepcje, style oraz metody pracy, w tym powołana przez powoda technika podwieszania ubrań nie mają indywidualnego charakteru i brak im cech działalności twórczej, bez względu na to, czy są rzemieślniczą realizacją znanych koncepcji, czy też opracowaniem nowych metod pracy.”
W związku z powyższym Sąd I instancji żądanie powoda uznał za nieuzasadnione dlatego, że zdjęcia, które wykonał, a wykorzystał pozwany, nie miały cech utworu w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
„Odwołując się do wniosków opinii obu biegłych z zakresu fotografii przeprowadzonych w sprawie i konfrontując ich zgodne wnioski zgodnie z którymi zdjęcia powoda objęte sporem są jedynie zdjęciami produktowymi typu Packshot, z szeroko omówioną przez literaturą przedmiotu oraz powołanym obszernie orzecznictwem Sądu Najwyższego oraz Sądów Apelacyjnych, służących wykładni pojęcia utworu w odniesieniu do fotografii, Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że ocena taka jest usprawiedliwiona albowiem
- w sprawie przedmiotem oceny były zdjęcia ubrań konkretnej marki, które co do zasady, mają charakter tzw. zdjęć pozowanych. Aby takie zdjęcie mogło być utworem niezbędne jest stwierdzenie ich szczególnej kompozycji, w twórczy sposób wykorzystującej odpowiedni układ przedmiotów,
- fotografie artykułów odzieżowych nie posiadają cechy indywidualnego charakteru, albowiem zdjęcia takich rzeczy mają najwierniej oddać przedmiot fotografowany; w tym wypadku najbardziej czytelny i wierny dla potencjalnego odbiorcy.
- efekt pracy A. S. (1) jako fotografa sprowadzał się do czysto rzemieślniczego odtworzenia naturalnego wizerunku ubrania, przy użyciu neutralnego tła.
- wszystkie 11 fotografii w swojej istocie zawiera jedynie wizualny komunikat na temat wyglądu ubioru w przyjętej pozycji,
- są to zatem zdjęcia o charakterze reprodukcyjnym, których istota wyczerpuje się w wiernym odwzorowaniu fotografowanego obiektu, w którym materialne środki wyrazu nie współistnieją obok niematerialnych, a w konsekwencji
- nie są już ustalonym i indywidualnym przejawem działalności twórczej powoda.”
Od powyższego wyroku apelację złożył powód. Sąd II instancji stwierdził jednak, że nie ma on racji, że zdjęcia przez niego wykonane mają charakter utworu. I podkreślił, że „Ochronie prawno autorskiej podlegają jedynie utwory w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy, rozumiane jako przejawy działalności twórczej o indywidualnym charakterze, identyfikowane z kreatywnym, subiektywnie nowym, oryginalnym wytworem intelektu, wywołanym przez niepowtarzalną osobowością twórcy, wytworem, który gdyby pochodził od kogoś innego, wyglądałby inaczej.
W odniesieniu do fotografii jako utworu, tym elementem twórczym jest wybór, albowiem to w jego wyniku dochodzi do nadania mu niepowtarzalnego piętna osobowości autora. Wspomniany wybór może dotyczyć uporządkowania i aranżacji przedmiotu fotografowania, kompozycji kadru, momentu fotografowania, przedstawienia perspektywy, ostrości obrazu, jego głębi, a także przyjętej skali natężenia światła, (jasności.]
Fotografię, aby mogła być uznana za utwór podlegający ochronie, o którą w rozstrzyganej sprawie ubiegał się powód, musi cechować inwencja twórcza autora, wynikająca z jego samodzielności artystycznej.
Wskazane elementy konstrukcyjne fotografii jako utworu wykluczają z tej kategorii takie zdjęcia, które maja charakter ” rejestracyjny ” powstające po to, aby oddać cechy obiektu, który w ten sposób zostaje w sposób jak najbardziej wierny odzwierciedlony, bez nadawania mu cech osobistych pochodzących od autora zdjęcia.
Opiniujący w postępowaniu biegli z zakresu fotografii zgodnie wykluczyli aby którekolwiek z jedenastu zdjęć, które miałyby być źródłem roszczenia ochronnego A. S. (1), miało takie cechy, które mogłyby je kwalifikować je jako przedmiot ochrony prawno autorskiej.
Te cechy zdjęć autorstwa apelującego, które ją wykluczają, były już wskazywane wyżej, wobec tego należy jedynie przypomnieć, że zgodnym zadaniem biegłych efekt jego pracy sprawdził się do czysto rzemieślniczego odtworzenia naturalnych wizerunków ubrań na neutralnym tle.
Charakter tych fotografii jako produktowych typu ” packshot” powodował, że przejawów działalności twórczej powoda nie można zasadnie powiązać ani z przyjętą kompozycją ani oświetleniem, decyzją co do czasu fotografowania czy też ze sposobem obróbki zdjęć po ich powstaniu.”
Jakie wnioski należy wyciągnąć z tego orzeczenia?
Przed wszystkim, absolutnie nie można założyć, że każde zdjęcie produktowe nie będzie utworem w rozumieniu prawa autorskiego.
Tak jak w niniejszej sprawie istotne jest to, aby za każdym razem analizować oddzielnie każde zdjęcie, które jest przedmiotem sporu.
Natomiast przytoczone orzeczenie daje wytyczne co do tego jakie okoliczności należy brać pod uwagę przy analizie tego czy dane zdjęcie produktowe ma charakter utworu w rozumieniu prawa autorskiego. Przy analizie autorskiego charakteru takich zdjęć, należy odpowiedzieć, między innymi, na następujące pytania:
- czy w zdjęciu występuje jakaś szczególna kompozycja;
- czy celem zdjęcia jest jak najwierniejsze oddanie cech przedmiotu fotografowanego;
- czy efekt pracy fotografa sprowadza się do czysto rzemieślniczego odtworzenia naturalnego wizerunku ubrania, przy użyciu neutralnego tła;
- czy fotografie w swojej istocie zawierają jedynie wizualny komunikat na temat wyglądu ubioru w przyjętej pozycji;
- czy są to zdjęcia o charakterze reprodukcyjnym, których istota wyczerpuje się w wiernym odwzorowaniu fotografowanego obiektu.
[Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie, sygn. akt I ACa 125/18]
Zdjęcie wyróżniające jest autorstwa Masaaki Komori i pochodzi z Unsplash
