Zarządca sukcesyjny w ujęciu VAT i ZUS

Zarządca sukcesyjny – ustawa

Jeszcze kilka lat temu sytuacja firmy w przypadku śmierci jedynego właściciela przedsiębiorstwa nie była jasna. Wiązała się z koniecznością podjęcia przez spadkobierców wielu skomplikowanych kroków. Miało to negatywny wpływ na przedsiębiorstwo i rzutowało na płynność działania firmy, na pracowników oraz kontrahentów. Sytuacja prawna przedsiębiorstwa po śmierci przedsiębiorcy będącego jedynym jej właścicielem została uporządkowana za sprawą uchwalenia Ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw. 

Sukcesja przedsiębiorstwa

„Sukcesja” – co to? Pojęcie to w zbiorowej świadomości odżyło na nowo za sprawą popularnego serialu dostępnego na platformie streamingowej. Tymczasem instytucja sukcesji ma bogatą tradycję sięgającą regulacji dziedziczenia w prawie rzymskim. Wracając do polskich realiów: sukcesji można dokonać także w firmie, aby zadbać o ciągłość biznesu również po śmierci założyciela firmy.  

Sukcesja przedsiębiorstwa osoby fizycznej

Jednym z pierwszych warunków sukcesji przedsiębiorstwa jest wpis do CEIDG – kontynuować możemy jedynie działalność zarejestrowaną. Kontynuacja działalności ma formę przedsiębiorstwa w spadku. Przedsiębiorstwo w spadku obejmuje zarówno składniki materialne, jak i niematerialne, przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, stanowiące mienie przedsiębiorcy w chwili jego śmierci. Przejmuje się zatem cały majątek firmy. 

Przedsiębiorstwo w spadku

Zgodnie z Ustawą o zarządzie sukcesyjnym, właścicielem przedsiębiorstwa w spadku jest: 

1. Osoba, która zgodnie z prawomocnym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia albo europejskim poświadczeniem spadkowym, nabyła składniki niematerialne i materialne (…), na podstawie powołania do spadku z ustawy albo testamentu albo nabyła przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie na podstawie zapisu windykacyjnego;
2. małżonek przedsiębiorcy (gdy przedsiębiorstwo stanowiło mienie przedsiębiorcy i jego małżonka), któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku;  
3. osoba, która nabyła przedsiębiorstwo w spadku albo udział w przedsiębiorstwie w spadku bezpośrednio od osoby, o której mowa w pkt 1 lub 2, w tym osoba prawna albo jednostka organizacyjna (…) w przypadku gdy po śmierci przedsiębiorcy nastąpiło zbycie tego przedsiębiorstwa albo udziału w tym przedsiębiorstwie. 

Przedsiębiorstwem w spadku zarządza zarządca sukcesyjny. 

Zarządca sukcesyjny – jak ustanowić?

Zarządca sukcesyjny to osoba, której przejmuje zarządzanie przedsiębiorstwem w spadku, aby kontynuować działalność gospodarczą po śmierci właściciela firmy. Zarządca jest osobą fizyczną: 

• posiadającą pełną zdolność do czynności prawnych, 
• która wyrazi zgodę na przejęcie firmy. 

Czy zarządca sukcesyjny może być powołany wyłącznie po śmierci właściciela firmy? Nie, powołać można również z życia – na wypadek śmierci. 

Zarządca sukcesyjny za życia

Właściciel firmy może sam powołać zarządcę przedsiębiorstwa na wypadek swojej śmierci. Praktykuje się też, że zarządcą sukcesyjnym za życia zostaje prokurent. Wskazanie wymaga zgody przyszłego zarządcy oraz zachowania formy pisemnej.  

W drugim przypadku, czyli po śmierci przedsiębiorcy, zarządcę sukcesyjnego może powołać: 

1. małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub  
2. spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo  
3. spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.  

Zarządca sukcesyjny CDiDG

Powołanie zarządcy sukcesyjnego może nastąpić za życia przedsiębiorcy lub po jego śmierci. Ustanowienie zarządcy przez przedsiębiorcę za życia nastąpi przez wyznaczenie osoby do pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego na wypadek śmierci przedsiębiorcy. Przedsiębiorca może również zastrzec, że zarządcą sukcesyjnym zostanie wskazany przez niego prokurent. Skuteczne ustanowienie zarządcy wymaga złożenia wniosku do CEiDG za życia przedsiębiorcy.  

Poza formą pisemną, do ustanowienia zarządu sukcesyjnego wymagane jest, by zostały spełnione łącznie 3 warunki: 

• powołanie zarządcy sukcesyjnego;  
• wyrażenie zgody osoby powołanej na zarządcę sukcesyjnego na pełnienie tej funkcji;  
• dokonanie wpisu do CEIDG zarządcy sukcesyjnego. 

W przypadku powołania zarządcy sukcesyjnego po śmierci właściciela wymagana jest: 

• zgoda 85/100 spadkobierców,   
• wyrażenie zgody na powołanie,   
• forma aktu notarialnego,   
• zgłoszenie do CEIDG przez notariusza. 

Zarządca sukcesyjny a VAT

Zgodnie z art. 15 Ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą (…), bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. 

Podatnikiem jest także jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej stanowiąca przedsiębiorstwo w spadku w okresie od otwarcia spadku do dnia wygaśnięcia: 1) zarządu sukcesyjnego albo 2) uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego (…).  

Takiego podatnika uznaje się za podatnika kontynuującego prowadzenie działalności gospodarczej zmarłego podatnika, a dzięki możliwości posługiwania się NIP zmarłego przedsiębiorcy zarządca może kontynuować rozliczenia podatku VAT przedsiębiorstwa (już w spadku). 

Zarządca sukcesyjny a ZUS

Zgodnie z Ustawą o zarządzie sukcesyjnym, zarządca sukcesyjny działa w imieniu własnym, na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku. Oznacza to, że zarządca nie jest przedsiębiorcą, więc nie obowiązuje go w tym zakresie Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych – nie jest on ubezpieczonym, nie ma tytułu ubezpieczeniowego.  

Inną kwestię stanowią obowiązki zarządcy związane z byciem płatnikiem składek ZUS: 

„płatnik składek: (…) przedsiębiorstwo w spadku – w stosunku do pracowników i zleceniobiorców przedsiębiorstwa w spadku oraz osób przebywających na urlopie wychowawczym udzielonym w ramach stosunku pracy albo pobierających zasiłek macierzyński, z wyłączeniem osób, którym zasiłek macierzyński wypłaca Zakład; obowiązki przedsiębiorstwa w spadku wykonuje zarządca sukcesyjny” 

– to oznacza, że zarządca sukcesyjny jest odpowiedzialny za prawidłowe rozliczanie składek ZUS od wszystkich zatrudnionych pracowników. Ciąży też na nim obowiązek rozliczania składek. 

Kancelaria Pakulski, Kilarski i Wspólnicy udziela wszelkiej pomocy prawnej związanej z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku i ustalania zarządcy sukcesyjnego. Skontaktuj się z nami telefonicznie lub mailowo. Zachęcamy również do odwiedzenia jednego z naszych biur.

Autor

Adam Pakulski

adwokat (LL.M)

Pomysłodawca i założyciel Kancelarii. Absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego i Catholic University of America in Washington D.C. Specjalista w zakresie prawa podatkowego, karnego skarbowego oraz gospodarczego i handlowego. W Kancelarii odpowiedzialny za relacje z Klientami, definiowanie Ich potrzeb i opracowywanie strategii działania.