Umowy – zagadnienia podstawowe
Umowy – jakie rodzaje umów wyróżniamy?
Zagadnienia związane z zawieraniem różnego rodzaju umów w dzisiejszych czasach dotykają każdego człowieka. Warto więc mieć świadomość tego, co w danej umowie powinno się znaleźć, na co warto zwrócić uwagę a czego unikać. Dzisiejszy wpis dotyczyć będzie zagadnień podstawowych związanych z rodzajem umów funkcjonujących w polskim obrocie gospodarczym i będzie stanowił preludium do dalszych, bardziej szczegółowych rozważań dotyczących charakterystyki konkretnych umów takich jak na przykład umowa zlecenie, umowa o dzieło czy też umowa o świadczenie usług.
Elementem wspólnym, który jest niezbędny do stwierdzenia ważności każdego rodzaju umowy jest to, żeby zawierała ona zgodne oświadczenie woli obydwu stron umowy (lub większej ich liczby w zależności od ilości stron danej umowy). Zgodnie z kodeksową definicją wyrażoną w art. 60 k.c. oświadczeniem woli jest takie zachowanie się osoby dokonującej czynności prawnej, które wyraża jej wolę w sposób dostateczny. Wyrażeniem woli, będzie niewątpliwie „przelanie” jej na papier (forma pisemna), ale również wypowiedzenie jej, a nawet wyrażenie w formie gestu. Jedyny warunek jaki musi być przy tym spełniony, to to, aby wyrażenie woli danej osoby nastąpiło w sposób dostateczny. Na marginesie należy zauważyć, iż przy niektórych rodzajach umów, wyrażenie woli w sposób dowolny może być niedostateczne, gdyż ustawa będzie przewidywać wymóg oświadczenia woli w sposób szczególny, np. tak jak przy umowie sprzedaży nieruchomości – musi to nastąpić w formie aktu notarialnego, gdyż w przeciwnym razie czynność ta będzie nieważna.
Kodeks cywilny jako formę oświadczenia woli wymienia: formę pisemną, dokumentową, elektroniczną (od 8 września 2016 r.) oraz szczególne rodzaje formy pisemnej takie jak: forma pisemna z urzędowym poświadczeniem podpisu (np. dla umowy zbycia lub zastawienia udziału, jego części lub ułamkowej części w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością), forma pisemna z datą pewną (np. dla umowy o ustanowienie zastawu na prawach) oraz forma aktu notarialnego (np. dla umowy spółki komandytowej, czy też umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.)
Przy konstruowaniu różnego rodzaju umów musimy mieć świadomość, iż zarówno nasze oświadczenie woli jak i cała treść umowy podlegają wykładni. Co to oznacza w praktyce? W przypadku potencjalnego sporu pomiędzy stronami umowy znajdującego swój finał w sądzie – sąd będzie badał zgodny zamiar stron oraz cel umowy, a nie jej literalne brzmienie. Ponadto, należy mieć na uwadze, iż umowa wywiera nie tylko skutki w niej wyrażone, ale również te wynikające z ustawy, zasad współżycia społecznego jak również ustalonych zwyczajów. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż w tym kontekście o rodzaju zawartej umowy decyduje jej treść oraz wola osób ją zawierających, a nie jej nazwa (por. Wyrok SN z dnia 25 listopada 2010 r. I CSK 703/09). Przykładowo pomimo tego, iż nazwiemy naszą umowę „umową zlecenia” a będzie ona miała cechy właściwe dla umowy o pracę – rozstrzygającym kryterium będzie stanowić treść tej umowy, która w efekcie – pomimo innej nazwy – będzie umową o pracę.
W doktrynie wyróżnia się trzy typy umów – umowy nazwane, umowy nienazwane oraz mieszane. Umowami nazwanymi są te, które są prawnie uregulowane tj. znajdują się w Kodeksie cywilnym czy też innych ustawach szczególnych. Umowami nazwanymi są niewątpliwie umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy agencyjne czy też umowy leasingu (jako ciekawostkę warto wspomnieć, iż kiedyś umowa leasingu była umową nienazwaną, a jej powszechne stosowanie w obrocie spowodowało umieszczenie jej w Kodeksie cywilnym). Umowy nienazwane, jak sama nazwa wskazuje, nie są normatywnie uregulowane i powstają w ramach szeroko rozumianego rozwoju gospodarczego, który niejako wymusza ich powstawanie. Przykładami takich umów są, obecnie bardzo często używane w obrocie, umowy factoringu, franchisingu, umowy know-how. Ostatnim rodzajem umów, są umowy mieszane. Jak wskazuje się w doktrynie umowa mieszana łączy w sobie elementy różnych typów umów zarówno nazwanych jak i nienazwanych. Do ich wykładni stosuje się przepisy odpowiadające tym różnym stosunkom obligacyjnym (por. Wyrok SA w Katowicach z dnia 27 października 2007 r., I ACa 400/07, Wyrok SN z dnia 29 listopada 2006 r., II CSK 267/06).
O charakterystyce konkretnych umów będą mogli Państwo przeczytać w kolejnych artykułach na naszym blogu, które powstaną w ramach naszego nowego cyklu traktującego o rodzajach umów występujących w polskim prawie. Na zakończenie powyższych rozważań warto zwrócić uwagę na fakt, iż nie zawsze nasze oświadczenie woli będzie skuteczne, tj. będzie miało ono wady, które uniemożliwią dojście do skutku danej umowy (jej nieważność) albo spowodują, że dana umowa będzie wzruszalna. Może się tak zdarzyć w przypadku złożenia oświadczenia woli w braku świadomości lub swobody podjęcia decyzji, złożenia oświadczenia dla pozoru lub pod wpływem błędu, groźby lub postępu. Niewątpliwie każdorazowo w przypadku zawierania, bądź też analizy umów należy zwrócić na powyższe uwagę.