Jest on aktem prawa miejscowego co oznacza, że jest źródłem powszechnie obowiązujących praw i obowiązków dla każdej osoby, która znajduje się w obszarze jego obowiązywania.
Z uwagi na specyfikę regulacji obowiązywanie to dotyczy właścicieli gruntów lub osób, które na podstawie innych tytułów prawnych niż własność mogą dysponować nieruchomością gruntową na cele budowlane.
Prawa i obowiązki wynikające z miejscowego palu zagospodarowania przestrzennego określają dopuszczalne sposoby używania nieruchomości gruntowych. W praktyce nikt nie może łamać postanowień planu przez wznoszenie budynków lub budowli, których plan nie dopuszcza oraz każdy ma roszczenie do organów budowlanych o wydanie pozwolenia na budowę, które jest zgodne z postanowieniami planu. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego znacząco podnosi pewność obrotu prawnego. Inwestor, kupujący grunt objęty planem ma pewność co do zakresu inwestycji, które będzie mógł realizować na takim gruncie. Przysługuje mu roszczenie do organu administracji architektoniczno-budowlanej o wydanie pozwolenia na budowę zgodnego z planem miejscowym.
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego powstaje z inicjatywy własnej rady gminy lub jest inicjowany przez organ wykonawczy wójta, burmistrza, prezydenta miasta. W obu przypadkach jego uchwalenie poprzedzają prace planistyczne prowadzone przez organ wykonawczy. Podstawowym warunkiem prawidłowości planu jest jego zgodność z uchwalonym wcześniej studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. W praktyce najczęściej zlecane są najczęściej zewnętrznym podmiotom wyspecjalizowanym w przygotowywaniu planów miejscowych.
Po przygotowaniu zarówno tekst jaki i rysunek, stanowiący obowiązkowy załącznik do uchwały, podlegają wyłożeniu w urzędzie gminy tak aby każdy mógł się z nimi zapoznać. Wyłożenie musi trwać co najmniej 21 dni a po jego zakończeniu każdy może wnieść uwagi do projektu planu w terminie 14 dni. Do wniesionych uwag w terminie 14 dni odnosi się merytorycznie organ wykonawczy gminy określając, które z nich uwzględnia i których nie uwzględnia z podaniem przyczyn nieuwzględnienia. Jeżeli w wyniku wniesionych uwag istnieje konieczność wprowadzenia zmian do projektu planu procedura wyłożenia i składani uwag ulega powtórzeniu. Następnie projekt jest przedkładany radzie gminy. Przed przystąpieniem do głosowania rada analizując dotychczasowe uwagi i przebieg zmian może uznać, że projekt wymaga dalszych zmian i wówczas przekazuje projekt ponownie organowi wykonawczemu w celu opracowania zmian a procedura wyłożenia zostaje kolejny raz ponowiona. Proces kończy się kiedy uchwała rady gminy o przyjęciu planu miejscowego stanie się prawomocna.
Proces uchwalania planu jest czasochłonny i wymaga dużego nakładu pracy po stronie organów gminy. Ponieważ krąg podmiotów mogących składać uwagi do projektu planu i skarżyć uchwały w sprawie planu jest bardzo szeroki, gminy zwykle dzielą swój obszar na mniejsze części i przyjmują plany fragmentami. W razie sporu zmniejsza to prawdopodobieństwo, że cały obszar gminy będzie pozbawiony planu miejscowego.
